30-yillarda xalqaro munosabatlarning o‘ziga xos
xususiyatlaridan biri Versal — Vashington tizimining
barbod bo‘lishi hamda G‘arb va Sharqda
urush o‘choqlarining vujudga kelishi, dunyoning
yangi urush sari qadam bosishidan iborat.
Jahon iqtisodiy inqirozi yillarida (1929—1933) Versal — Vashington
tizimining barbod bo‘lish jarayoni yanada tezlashdi. Yevropada kuchlar
nisbatida keskin o‘zgarishlar yuz berdi, davlatlar o‘rtasida raqobat yanada
kuchaydi. Bu raqobat, ayniqsa, qurollanish poygasida yaqqol namoyon bo‘ldi.
AQSHning qo‘llab-quvvatlashi bilan Germaniya xavfsizlik tizimi doirasida
tenglik huquqini qo‘lga kiritdi.
Bu tenglik huquqi amalda Germaniyaning harbiy qudratini tiklash
huquqini tan olish bilan barobar edi. Versal tinchlik shartnomasining shu
tarzda taftish qilinishi sobiq g‘oliblar va mag‘lublar ahvolini o‘zgartirib
yubordi. Ayniqsa, Fransiyaning ahvoli yomonlashdi. 30-yillarning boshidayoq
Germaniya tomonidan uning xavfsizligiga tahdid solinayotganligi sezila
boshladi. Shunday sharoitda 1932-yilda Fransiya Sovet davlati bilan o‘zaro
hujum qilmaslik to‘g‘risida shartnoma imzoladi.
Uzoq Sharqda ham vaziyat keskinlashdi. Xitoy Buyuk Britaniya, AQSH
va Yaponiya munosabatlari keskinlashgan maydonga aylanib qoldi. Yaponiya
«Buyuk Osiyo» imperiyasini yaratish ishtiyoqi bilan yonmoqda va shu niyatda
u 1931-yilda Xitoyga hujum qildi va Manjuriyani bosib oldi. Shu tariqa
yangi jahon urushining birinchi o‘chog‘i vujudga keldi. Germaniyada fashizm
doiralari qalbini birinchi jahon urushi natijalari bo‘yicha o‘ch olish orzusi
egallab olgan edi. Ayni paytda ular dunyoga hukmron bo‘lish da’vosi bilan
chiqdilar. Versal shartnomasi amalda inkor etildi. 1935-yilda umumiy harbiy
majburiyat joriy etildi va Saar viloyati qo‘shib olindi. 1936-yilning mart
oyida Germaniya qo‘shinlari demilitarizatsiyalashtirilgan zonani egalladi
va qurollanish poygasini avj oldirdi. Shu tariqa yangi jahon urushining
ikkinchi o‘chog‘i vujudga keldi.
Bu davrda fashistik Italiya ham qo‘l qovushtirib o‘tirmadi. 1935-yilning
oktabr oyida uning qo‘shinlari Efiopiyaga bostirib kirdi. 1936-yil bahoriga
kelib bu davlat Italiya mustamlakasiga aylandi. Bu urush Yevropa fashist
davlatlarining ochiqdan-ochiq qurolli agressiyaga o‘tishi edi.
1936-yil iyun oyida Germaniya va Italiya fashistlari Ispaniya fashizmiga
qurolli yordam ko‘rsatdilar. Buyuk Britaniya va Fransiya esa Ispaniya
ishlariga aralashmaslik siyosatini e’lon qildi. Bu bilan ular amalda Ispaniya
Respublikasining ag‘darilishiga ko‘maklashdilar. 1939-yilda Ispaniyada
general Frankoning fashistik tartibi o‘rnatildi.
Ayni paytda yangi jahon urushi tashabbuskori bo‘lgan davlatlar ittifoqi
qaror topdi. Xususan, 1936-yil noyabrida Germaniya va Yaponiya
«Antikomintern pakti» deb atalgan paktni imzoladilar. 1937-yilda bu paktga
Italiya ham qo‘shildi. Shu tariqa Berlin — Rim — Tokio uchburchagi —
dunyoni kuch ishlatish yo‘li bilan qayta bo‘lishga intilayotgan 3 davlat
agressiv ittifoqi vujudga keldi. Bundan ruhlangan Yaponiya Xitoyda yanada
yirik bosqinchilik harakatlarini boshladi. Germaniya esa Avstriyani
bosib oldi.
| 
