Fransiyada, Germaniyadan tashqari, urushda
mag‘lub bo‘lgan boshqa davlatlar bilan ham
alohida-alohida shartnomalar imzolandi.
Chunonchi, Avstriya bilan bunday shartnoma 1919-yilning 10-sentabr
kuni Parij yaqinidagi Sen-Jermen saroyida imzolandi. Shartnoma sobiq
Avstriya-Vengriya imperiyasi tugatilganligini e’lon qildi.
Avstriya hududi esa sezilarli darajada o‘zgartirildi. Xususan, Janubiy
Tirolning bir qismi Italiya ixtiyoriga o‘tkazildi. Chexiya va Moraviya yangi
tuzilgan Chexoslovakiya davlatiga qo‘shildi. Bukovina esa Ruminiyaga nasib
etdi.
Avstriya qo‘shinlarining soni 30 ming kishidan oshmasligi belgilab
qo‘yildi. Floti esa Antanta ixtiyoriga o‘tkaziladigan bo‘ldi. Bundan tashqari
Avstriyaning Germaniya bilan qo‘shilishi batamom taqiqlab qo‘yildi.
1919-yilning 27-oktabrida Parijga yaqin Neyi shahrida Bolgariya bilan
shartnoma imzolandi. Shartnomaga ko‘ra, Bolgariya hududining katta qismi
Yugoslaviya, Gretsiya va Ruminiyaga o‘tdi. Ayni paytda unga 2,5 mlrd oltin
frank kontributsiya to‘lash majburiyati yuklandi. Bolgariya qurolli kuchlarining
soni 20000 kishidan oshmasligi belgilandi.
1920-yilning 4-iyulida Versal saroyining Trianon zalida Vengriya bilan
shartnoma imzolandi. Shartnomaga ko‘ra, Vengriya o‘z hududining ancha
qismidan mahrum etildi. Chunonchi, Xorvatiya, Bachka va Banatning
g‘arbiy qismi Yugoslaviyaga o‘tdi. Ruminiyaga Transilvaniya va Banatning
sharqiy qismi berildi.
Chexoslovakiya ham esdan chiqarilmadi. Unga Slovakiya va Karpatorti
Ukrainasi nasib etdi. Vengriyaga berilgan og‘ir zarbadan biri — bu uning
dengizga chiqish imkoniyatidan mahrum etilganligi bo‘ldi. Vengriya 30
ming kishidan ortiq qurolli kuchga ega bo‘la olmas edi.
Antanta davlatlari 1920-yilning 10-avgustida Fransiyaning Sevr shaharchasida
Turkiya bilan shartnoma imzolashdi. Shartnomaga ko‘ra, Turkiyaga
1914-yilning 1-avgustigacha qaram bo‘lgan hududlar to‘rtdan uch qismga
kamaydi.
Turkiya hududi Kichik Osiyo va Istambul shahrini o‘z ichiga olgan
Yevropadagi ozgina joy bilan cheklab qo‘yildi. Istambul shahri poytaxt
sifatida qoldirildi. Biroq g‘olib davlatlar, agar Turkiya Sevr shartnomasi
talablarini bajarishdan bosh torta boshlasa, bu qarorni qayta ko‘rib chiqish
huquqiga ega edilar. Qora dengiz bo‘g‘ozlarining barcha davlatlar savdo va
harbiy kemalari uchun ochiq ekanligi belgilab qo‘yildi. Turkiyani
bo‘g‘ozlardan o‘z harbiy kuchlarini olib chiqib ketishga majbur etishdi.
Aslida bu shartlar bo‘g‘ozlar ustidan Buyuk Britaniya, Fransiya va Italiya
nazorati o‘rnatilishiga imkon berdi. Turkiya o‘z flotini Antanta ixtiyoriga
topshirishi zarur edi. Bu ham yetmaganidek, Sevr shartnomasi g‘olib
davlatlarga Turkiyaning moliyasi va butun iqtisodiyoti ustidan nazorat
o‘rnatish huquqini berdi. Turkiya armiyasining soni 50 ming kishidan
oshmasligi belgilandi. Sevr shartnomasi Turkiyaga Antanta davlatlarining
yarim mustamlaka tartibini o‘rnatdi. Birinchi jahon urushi tugagandan keyin
Yevropada xalqaro kuchlarning yangi nisbati belgilangan Versal tizimi shu
tariqa shakllandi. Bu tizim Yevropa siyosiy xaritasini qayta qurish va dunyoni
qayta bo‘lib olishni huquqiy jihatdan rasmiylashtirishning o‘ziga xos
shakli edi.
| 
