Millatlar Ittifoqi (Millatlar Ligasi ham deyishadi)
— bu, dunyo davlatlarining xalqaro tashkiloti
edi. Tashkilotning asosiy vazifasi — tinchlikni va
xalqaro xavfsizlikni ta’minlashdan iborat bo‘lishi kerak edi. Bunday tashkilotni
tuzish tashabbusi bilan AQSH Prezidenti V. Vilson chiqdi va bu uning 14
moddali tinchlik dasturida o‘z ifodasini topgan edi. Antantaning yetakchi
davlatlari (Buyuk Britaniya va Fransiya) bu tashabbusni qo‘llab-quvvatladi.
1919-yilning 14-fevral kuni dunyoning 44 davlati tashkilotning Nizomi (4
ustavi)ni tasdiqladilar. Tashkilotning oliy organi Assambleya edi. Uning
ishida barcha a’zo davlatlar ishtirok etardi.
Assambleyalar oralig‘ida Ittifoqning ishiga Ittifoq Kengashi rahbarlik
qilardi. Unga katta vakolatlar berishgan edi. Besh davlat (AQSH, Buyuk
Britaniya, Fransiya, Italiya va Yaponiya) Kengashning doimiy a’zolari edi.
Nizom agressor davlatga nisbatan birgalikda harbiy va iqtisodiy sanksiyalar
(choralar) qo‘llashni ham ko‘zda tutardi. Biroq Nizomda qanday davlat
agressor davlat deyiladi, degan savolga aniq javob yo‘q. Bu esa har bir
davlatga xalqaro nizomlar xarakterini o‘zicha talqin etish imkonini beradi.
Millatlar Ittifoqi o‘zi faoliyat ko‘rsatgan 1946-yilgacha amalda biror
marta ham jazo choralarini qo‘llay olmadi. Bunga Ittifoqning amalda Buyuk
Britaniya va Fransiya siyosatining quroliga aylanib qolganligi sabab bo‘ldi.
(AQSH kongressi Versal shartnomasini tasdiqlamaganligi uchun Ittifoq
a’zoligidan chiqqan edi.)
Nizomda uning a’zolari zimmasiga «barcha a’zolarning hududiy
yaxlitligini hurmat qilish va asrash» vazifasi ham yuklatilgan edi. Biroq
amaldagi Ittifoqning hech bir a’zosi bu vazifani bajarishga astoydil intilgan
emas.
Millatlar Ittifoqining Nizomida «Mandat tizimi» deb atalgan xalqaro
huquqning yangi bir normasi belgilab qo‘yildi. Unga ko‘ra, Millatlar Ittifoqi
mustamlaka bo‘lib kelgan yoki bo‘lib qolayotgan hududni boshqarish huquqini
u yoki bu davlatga topshirishi mumkin edi. Bunday huquqni olgan davlat
o‘sha mustamlakani mustaqillikka tayyorlashi lozim edi. Aslida bu ayyorona
tizim mustamlakalarni bo‘lib olish siyosatini niqoblovchi mash’um vosita
vazifasini o‘tadi.
| 
