1919-yilning 28-iyunida Versal saroyida yengilgan
Germaniya bilan g‘olib Antanta davlatlari
o‘rtasida shartnoma imzolandi.
Bu shartnoma tarixga Versal tinchlik shartnomasi
nomi bilan kirdi. Versal shartnomasi Germaniya va uning ittifoqchilarini
urushning aybdorlari deb e’lon qildi. Shartnomaga ko‘ra, Fransiya Elzas va
Lotaringiyani o‘ziga qaytarib oldi.
Germaniyaning Saar viloyati 15 yil muddatga Millatlar Ittifoqi
boshqaruviga berildi. 15 yildan so‘ng bu viloyat taqdiri plebitsey yordamida
hal etiladigan bo‘ldi. Uning ko‘mir havzasi shaxtalari Fransiyaning mulki
bo‘lib qoldi. Reyn daryosining chap sohilini 15 yil muddatga Antanta
okkupatsiya qildi. Reyndan sharqqa qarab 50 km hudud to‘la demilitari-
zatsiyalashtirildi. Germaniya Polsha va Chexoslovakiyaning mustaqilligini
tan oldi. Bir paytlar Prussiya bosib olgan hududlar, Sharqiy Pomore Polshaga
berildi. Buning natijasida Polsha Boltiq dengiziga chiqish imkoniga ega
bo‘ldi. Eypen, Malmedi va Morelle okruglarida plebitsey o‘tkazildi, natijada
bu okruglar Belgiyaga o‘tdi. Klaypeda esa Litvaga o‘tkazildi. Shlezvigning
shimoliy qismi Daniyaga, Sileziyaning bir qismi Chexoslovakiyaga berildi.
Gdansk shahri esa Millatlar Ittifoqi boshqaruvidagi «erkin shahar» deb
tan olindi. Shu tariqa Germaniya 1914-yilning 1-avgustiga qadar bo‘lgan o‘z
hududining 1/8 qismini yo‘qotdi. Germaniya Avstriyaga bo‘lgan da’volaridan
voz kechishga majbur etildi.
Avstriyaning mustaqilligi Antanta davlatlari tomonidan kafolatlanadigan
bo‘ldi. Bundan tashqari, Germaniya dunyodagi barcha mustamlakalaridan
mahrum etildi va ular g‘oliblar o‘rtasida taqsimlandi. Chunonchi,
Germaniyaning Afrikadagi mustamlakalari Togo va Kamerun Buyuk Britaniya
va Fransiyaga o‘tdi. Shuningdek, Buyuk Britaniyaga Tanganika (Germaniya
Sharqiy Afrikasi); Belgiyaga Ruanda va Urundi; Janubiy Afrika Ittifoqiga —
Janubi-g‘arbiy Afrika (Namibiya); Yaponiyaga Tinch okeanidagi Marshall,
Marian va Karolina orollari, Xitoyning Szyaochjou viloyati, Shandun yarim
oroli berildi. Germaniyaga Antanta davlatlari foydasiga katta miqdorda reparatsiya
to‘lovi majburiyati yuklandi.
Komissiya reparatsiya miqdorini 1921-yilning 1-mayigacha belgilaydigan,
Germaniya esa ungacha Antantaga 20 mlrd markani oltin, mahsulotlar,
kemalar va qimmatbaho qog‘ozlar bilan to‘lashi zarur edi. Reparatsiya
muammosi 1921-yilning aprel — may oylarida London konferensiyasida hal
etildi. Unga ko‘ra, reparatsiya 132 mlrd oltin marka miqdorida belgilanadi.
Uning 52 foizi Fransiyaga; 22 foizi Buyuk Britaniyaga; 10 foizi Italiyaga; 8
foizi Belgiyaga; Gretsiya, Ruminiya va Yugoslaviyaga birgalikda 6,5 foizi;
0,75 foizi Yaponiyaga to‘lanishi kerak edi.
Bu ochiqcha talonchilik Antanta davlatlarining Versal shartnomasida
yozib qo‘ygan quyidagi fikrlari bilan oqlanar edi: «Germaniya va uning
ittifoqchilari tajovuzi tufayli ro‘y bergan urushda ittifoqchilar (Antantani
nazarda tutishayotir) va ularga qo‘shilgan davlatlar fuqarolariga yetkazilgan
talafot va zarar uchun butun mas’uliyatni Germaniya o‘z zimmasiga oladi».
Germaniya uchun bunday katta miqdorda reparatsiya to‘lash nihoyatda og‘ir
edi. Biroq uning rozi bo‘lishdan boshqa iloji yo‘q edi. Hayot Germaniya oldiga
ikki imkoniyatni ko‘ndalang qilib qo‘ydi: yo qo‘yilgan shartga rozi bo‘lib,
tinchlikka erishish, yoki yana urushga kirishib butunlay xonavayron bo‘lish.
Versal shartnomasi Germaniyada umumiy harbiy majburiyatni taqiqladi.
Ayni paytda Germaniya suv osti flotiga, katta harbiy kemalarga, harbiy
va dengiz aviatsiyasi va tank qo‘shinlariga ega bo‘lish huquqidan mahrum
etildi.
Shunday bo‘lsa-da, Germaniyaga 100 ming kishilik qo‘shinga ega bo‘lish
(bu qo‘shin faqat ko‘ngillilar asosidagina tashkil etilishi mumkin edi) huquqi
berildi. Vudro Vilsonning fikricha, bu qo‘shin Germaniyaga ichki tartibni
saqlash va bolshevizm xavfiga qarshi turish uchun zarur edi.
| 
